Lucas Cranach

De Honingdief, ca. 1525

olie op hout 81.3 x 54.6 cm

Londen, National Gallery

De mens is verantwoordelijk voor zijn eigen daden met alle gevolgen vandien; weten we niet allemaal dat elke heerlijkheid zoet is maar dat zoet zonder pijn niet bestaat? In dit schilderij staan deze wijze woorden waarmee Venus, godin van de liefde, haar zoon zonder enig spoor van mededogen benadert, in de rechter bovenhoek opgetekend. Het lijkt er op dat Cupido die keer op keer pijlen afvuurt die de liefde doen ontvlammen en het hart vaak gekwetst achterlaten, ditmaal een gevoelige les moet leren want de moeder acht de klacht dat hij door de bijen wordt gestoken nadat hij een honingraat uit de boom heeft geroofd, duidelijk ongegrond; bovendien heeft zij andere zaken aan haar hoofd dan het gejammer van haar ondeugende zoon……

Ondanks het feit dat zij bekend is met de problematische gevolgen die de liefde met zich mee kan brengen, kan de vrouw haar eeuwige hang tot verleiden niet weerstaan, daarvoor zijn de appels die min of meer op handhoogte hangen, té aanlokkelijk. Haar Evakostuum, opgesmukt met een fraaie halsketting en een uitdagende hoed die in de twintiger jaren van de 16e eeuw aan het Saksische hof in de mode waren maken haar nagenoeg onweerstaanbaar, temeer daar het donkere woud achter haar, haar blanke lichaam nog eens extra accentueert.

Maar hoe opwindend ook, één ding is zeker, de tekst in de rechterbovenhoek laat er geen enkele twijfel over bestaan….. er bestaat geen vreugde zonder verdriet en liefde zonder pijn is een utopie.

Ook Luther heeft aan den lijve ondervonden dat hoe goed zijn intenties ook waren, hij met regelmaat heftig werd bekritiseerd. Had hij niet het beste met alle mensen voor en bood hij zijn tijdgenoten niet uit liefde en overtuiging in woord en daad richtlijnen om het leven als waarlijk christenmens te kunnen leven ten einde uiteindelijk het koninkrijk Gods te mogen binnengaan? Echter, al zijn goede bedoelingen ten spijt werd hij zowel door de paus en als door de keizer in 1521 publiekelijk tot persona non grata verklaard.

Maar ‘ook al drukt het leed en dreigt het lot, Gods woord houdt stand in eeuwigheid en zal geen duimbreed wijken’, dáár was Maarten Luther rotsvast van overtuigd. Tussen 1527 en 1529 zette hij, geïnspireerd door psalm 46, zijn gedachten en overwegingen hieromtrent in tekst en muziek op papier, resulterend in de koraal ‘Ein feste Burg ist unser Gott’.

Voor het eerst gepubliceerd in het ‘Klugsche Gesangbuch’ in 1533, verscheen deze lofzang in 1544 in de vijfstemmige setting van Stephan Mahu in de ‘Geistliche Gesänge’ van Georg Rhau die in Wittenberg niet alleen als boekdrukker zijn brood verdiende maar er ook als Thomascantor actief was. Wanneer Katharina von Bora, op het virginaal begeleid door Stephan Mahu, in een godsruimte deze hymne mocht zingen, kregen muziek en tekst altijd een intensiteit die de toehoorders hevig ontroerde!

Hoe vaak zullen Luther als begenadigd luitist en die Lutherin met haar in het klooster geschoolde stem, dit meesterwerk ook in hun eigen woning wel niet ten gehore hebben gebracht om ondanks pijn en tegenslag keer op keer hun vertrouwen in God te betuigen?

Geen vreugde zonder pijn….,Maarten Luther en Katharina von Bora, dapper van geest en kranig in daad, hebben er alles van geweten…..

drs. Natascha Bär

kunsthistorica

oktober 2013

Cupid complains to Venus of being stung by bees when stealing a honeycomb. This is to be taken as a moral commentary; as the inscription observes: 'life's pleasure is mixed with pain.'

The subject derives (but the last two lines of the inscription do not) from Theocritus' 'Idyll' 19 (The Honeycomb Stealer). Two Latin translations of 1522 and 1528 by German scholars are known. Johann Hess, a humanist, made, in his copy of one of them, the manuscript note 'Tabella Luce', which means 'Picture by Lucus', perhaps referring to this work by Cranach.

CRANACH DIGITAL ARCHIVE